CHEŁMNO, PO WIELOKROĆ NAJ...
 
.... Chełmno - miasto w woj. kujawsko-pomorskim, miasto miłości, zakochanych i zabytków. Dziś liczy ok 20 tys. mieszkańców. Założone w XIII wieku na wysokiej skarpie nad Wisłą, na mocy dokumentu lokacyjnego z 1233 r., odnowionego w 1251. Czasami było nazywane Krakowem północy, lub małym Krakowem. Reguły lokacji nazwane "prawem chełmińskim" były wykorzystane przy zakładaniu ponad 200 miast w Polsce. Decyzją Prezydenta RP z 2005 roku, całe miasto zostało uznane za pomnik historii.
..
Nazwa pochodzi od słowa hełm, które kiedyś znaczyło wzgórze, szczyt, pagórek. Te nazwy przewijają się w brzmieniu łacińskim - Culmen i niemieckim Kulm. W historycznych dokumentach i na starych mapach występują też nazwy: Chołmien i Culm. Widoki zabudowy rozciągającej się na dziewięciu wzgórzach (co znalazło odbicie w herbie) ujawniają też ludzki geniusz w wykorzystaniu walorów natury.  Zarówno mieszkańcy jak i turyści są przekonani, że oglądają jedno z najpiękniej położonych miast w Polsce. 

Jego lokacja miała raczej charakter przenosin, gdyż nieopodal, na terenach dzisiejszej wsi Kałdus, od XI wieku rozwijało się osadnictwo skupione wokół osady obronnej - grodu. Była to jedna z warowni na północnej granicy państwa Piastów, a zarazem jedna z najstarszych osad słowiańskich na ziemi chełmińskiej. Sprowadzeni przez księcia Konrada Mazowieckiego na ziemię chełmińską Krzyżacy  zakończyli w 1232 roku budowę zamku, w odległości 1 km na północ od Góry Świętego Wawrzyńca. Rok później ulokowano tam miasto, przez co na znaczeniu traci piastowska osada. O kolejnym, już trzecim przeniesieniu Chełmna możemy mówić w związku z relokacją pod koniec pierwszej połowy XIV wieku. Przez pewien czas równolegle funkcjonowały nazwy Nowe Chełmno (Novum Culmen) i Starogród zwany Starym Chełmnem (Antiquum Culmen) z siedzibą komturstwa. W XIII wieku Krzyżacy zamierzali uczynić gród chełmiński swą stolicą. Mimo, że plany te nie zostały zrealizowane, to uważali je za miasto wiodące w swoim państwie. Od początku XVI wieku do I rozbioru Polski w 1772 roku Starogród był siedzibą biskupów chełmińskich. Taką właśnie kolej początków tego znamienitego miasta sugerują badacze jego najdawniejszych dziejów. 

Tereny te były atrakcyjne dla osadnictwa od czasów epoki kamienia. Najstarsze ślady bytowania grup ludzkich datowane są na starszą i środkową epokę kamienia. Wtedy to, po ustąpieniu lodowca, pojawiają się pierwsi łowcy i zbieracze prowadzący nomadyczny tryb życia. W młodszej epoce kamienia - neolicie powstają pierwsze osady o charakterze trwałym. Na całym Pojezierzu Chełmińskim odkryto dużą ilość pradziejowych stanowisk archeologicznych (obozowiska, osady, cmentarzyska). W okresie wczesnego średniowiecza powstaje sieć grodów, a część z nich dała początek późniejszym wioskom i miastom. 
Wieloletnie prace archeologiczne ekspedycji Uniwersytetu Mikołaja Kopernika w Toruniu na Wzgórzu Świętego Wawrzyńca dostarczyły niezwykle interesujących odkryć. Rozpoznano założenia obronne grodu, cmentarz i fundamenty jednego z najstarszych kościołów w Polsce - bazyliki, której budowy nie ukończono. Ten ośrodek osadniczy należał do największych na Pomorzu Wschodnim, obszarem przewyższał go tylko Gdańsk. 

Górę Świętego Wawrzyńca warto odwiedzić także dla walorów krajobrazowych. Stąd rozpościera się przepiękny widok Doliny Wisły. Góra ta to też rezerwat przyrodniczy z roślinnością stepową, położony w obrębie zespołu Parków Krajobrazowych Chełmińskiego i Nadwiślańskiego. W pogodne dni można dojrzeć najbardziej odchyloną od pionu wieżę w Polsce. Jest to wieża zamku krzyżackiego w Świeciu, położonego po drugiej stronie Wisły.

Stolica historyczno-geograficznego regionu o nazwie ziemia chełmińska znajduje się na trasie z Torunia do Grudziądza. Możemy tu dojechać własnym samochodem lub autobusem z Warszawy, Łodzi, Torunia, Bydgoszczy oraz Gdańska podziwiając malownicze, nadwiślańskie krajobrazy i parki przyrody.

Wymienię tylko kilka obiektów, które należy zwiedzić będąc w Chełmnie. Pod koniec XIII wieku zbudowano ratusz. Jego obecny wygląd jest efektem przebudowy i rozbudowy przeprowadzonej w latach 1567-72 i 1596, wtedy to ukończono budowę wieży. W ciągu następnych wieków podlegał pewnym modernizacjom i przebudowom. Ostatecznie nadano jej styl renesansowy. Obecnie w budynku mieści się Muzeum Miejskie, w którym można obejrzeć m.in. słynny pręt chełmiński. To według niego, a zarazem jednostki miary o długości 4,35 m wytyczono ulice, domy i obiekty użyteczności publicznej. 

W mieście zachowało się sześć gotyckich kościołów. Aż chce się powiedzieć, że w średniowieczu to właśnie tu przypadało najwięcej kościołów na jednego mieszkańca. Górującym w panoramie miasta pozostała fara, której budowę rozpoczęto w 1280 r. Do dziś należy do największych kościołów na ziemi chełmińskiej. We wnętrzach świątyń znajduje się wiele interesujących rozwiązań i detali architektonicznych, rzeźb, malowideł i wyrobów rzemiosła artystycznego. Możemy zaryzykować stwierdzenie, że na tak małej powierzchni możemy obejrzeć najwięcej świadectw (materialnych świadków) z historii kościoła i kultury polskiej w skali kraju.

Koniecznie trzeba odwiedzić zespół klasztorny Sióstr Miłosierdzia. Powstał około 1266 roku jako klasztor cysterek. Od drugiej połowy XV wieku (przed 1483 r.)  zamieszkują go benedyktynki. Po kryzysie związanym z reformacją w XVI wieku, klasztor stał się centrum tzw. reformy chełmińskiej. Oddziaływania najbardziej wiodącego klasztoru z Chełmna objęły konwenty w całej Polsce. W czasach pruskich, dokładnie w 1821 roku, nastąpiła kasata klasztoru. Budynki otrzymało zgromadzenie Sióstr Miłosierdzia związane z Chełmnem od końca XVII w. Wszystko jest tu warte obejrzenia. Wymienię tylko niektóre obiekty:  przywieziona z Flandrii płyta nagrobna zmarłego w 1275 roku Arnolda Lischorena, która jest jednym z najstarszych zabytków rzeźby na Pomorzu; malowidła ścienne na emporze zakonnej (cykl "Pieśń nad pieśniami") należą do grupy najciekawszych, mistycznych przedstawień w skali europejskiej; najgłębsze pokłady duchowych wnętrz pielgrzymów porusza rzeźba "Chrystusa w Grobie" zwanej też "Chrystusem Misteryjnym", o ruchomych ramionach i krwawiącym boku, datowana na XIV wiek; ekspozycję szat i sprzętów liturgicznych; XVI wieczne stalle, intarsjowana ambona, obrazy Matki Bożej. 

Tak jak i w wielu miastach, tak i w Chełmnie dla jego obrony powstał system fortyfikacji z ceglanymi murami. Te jednak należą do najstarszych zachowanych na terenie dzisiejszych ziem polskich. Ich budowę rozpoczęto już w 1267 roku. Przez kolejne wieki podwyższano je i rozbudowywano czyniąc je jednymi z najdłuższych w Polsce i Europie. Uszkodzone w czasie wojen szwedzkich zostały w 1678 r. odnowione. Wprawdzie ich funkcja obronna znacznie osłabła, to w połączeniu z ukształtowaniem terenu stanowiły zaporę dla nieproszonych gości i dodawały miastu splendoru. W połowie XIX wieku założono planty i część murów stała się atrakcją na trasie spacerów. Do dziś zachowało się ich 2270 metrów. 

Chełmno znane jest też jako miasto zakochanych, miasto miłości. A to za przyczyną przechowywanych tu relikwii Świętego Walentego. Czaszka, a właściwie jej fragment znajduje się w kościele farnym. Święty Walenty to patron zakochanych, epileptyków oraz osób borykających się z chorobami nerwowymi i psychicznymi. Jego szczątki i czaszki przechowywane są w wielu kościołach. To nie żart, lecz nie chodzi tu o jednego Walentego. Kiedy to z racji prowadzonych wojen cesarz Klaudiusz wydał nakaz odwołania zaplanowanych zaręczyn i ślubów, kapłan Walenty pomagał parom pobierać się potajemnie. Przyłapany na procederze został skazany na śmierć. Katowano go aż skonał, a po śmierci odcięto mu głowę. Działo się to 14 lutego około 269 r. Tenże miał być autorem pierwszej walentynki - liściku, na liściu w kształcie serca, na którym napisał "Od twojego Walentego". Przekazał go córce strażnika więziennego, która podtrzymywała go na duchu w trudnych chwilach. Stopniowo jego kult zmieszał się z kultem biskupa Walentego, świętego i męczennika. Tenże jako pierwszy pobłogosławił związek poganina i chrześcijanki. Wysyłał też do swoich wiernych listy o miłości ... do Chrystusa. Zginął śmiercią męczeńską w 273 r. W katedrze w Terni, na relikwiarzu skrywającym jego szczątki znajduje się napis "Święty Walenty, patron miłości". Natomiast Walenty, zresztą też święty, który uzdrawiał epileptyków żył w V w. w Recji. 14 lutego w wielu miastach w Europie, posiadających relikwie patrona zakochanych odbywają się uroczystości religijne i świeckie. I tylko w tych świątyniach najbliższy modlącym jest Święty Walenty i przewyższa popularnością wspominanych tego dnia św. Cyryla i Metodego - patronów Europy. Od 2002 roku największymi w Polsce są "Walentynki Chełmińskie". Zakochani pielgrzymują do kościoła farnego na modlitwy przy szczątkach świętego. Ulicami miasta odbywają się przemarsze z orkiestrą dętą, na rynku ze świec układane jest serce z płonących lampionów, które w 2003 roku zostało wpisane do "Polskiej Księgi Rekordów i Osobliwości". Tego dnia odbywa się Jarmark św. Walentego, wiele zabaw i konkursów. 

Ostatni raz odwiedziłem Chełmno 11 sierpnia 2018 r. Wzorem innych miast przez kilka dni odbywały się tu imprezy związane z promocją miasta, jego zabytków, historii i kultury. Była to trzeci impreza z cyklu Perspektywy - 9 Hills Festival. I tym razem byłem mile zaskoczony tym, co mogłem zobaczyć. Miastu o  średniowiecznej architekturze klimatu dodały grupy rekonstrukcyjne,  teatry, przestrzenne instalacje, koncerty i nocne zwiedzanie. Pełne uroku i życia były podwórka gdzie aranżowano m.in. galerie sztuk. Na jednym z nich można było się odstresować, zrelaksować słuchając najpiękniejszych baśni Z tysiąca i jednej nocy wygodnie odpoczywając na leżaku. 

Nie wymieniam tu wszystkich atrakcji, ale mam nadzieję, że to o czym wspomniałam zainspiruje Państwa do wizyty w tym uroczym mieście, o każdej porze roku, a zwłaszcza podczas wakacyjnych podróży po Polsce.
 
 
... Józef Łoś
 

ARCHIWUM FELIETONÓW

............................ Na ilustracji: Rynek i ratusz w Chełmnie. 

POLEĆ TEN ARTYKUŁ ZNAJOMYM Z FACEBOOKA

.. .....................................
.. ...........................................................................................


 

 


BIULETYN POLONIJNY, Postal Box 13, Montreal, Qc H3X 3T3, Canada; Tel: (514) 336-8383 fax: (514) 336-7636, 
Miesięcznik rozprowadzany bezpłatnie wśród Polonii zamieszkującej obszar Montrealu i Ottawy. Wszelkie prawa zastrzeżone.