PATRICK MODIANO - NOBEL LITERACKI 2014

Znów zaskoczenie, choć właściwie zawsze Nobel za twórczość literacką jest zaskoczeniem. Gremium "uczonych starców", czyli Komitet Noblowski, złożony z czterech-pięciu członków wyłonionych z Akademii Szwedzkiej, jest jak Olimp zamieszkały przez bogów greckich - wszechwiedzący i tajemniczy. Komitet Noblowski: filolodzy, pisarze, historycy, decyduje o wyborze niezależnie od notowań i oczekiwań krytyków, wydawców, czytelników. W tym roku typowano japońskiego pisarza Haruki Murakami, Kenijczyka Ngugi wa Thiong’o, miał ją dostać Philip Roth lub Salman Rushdie. Jednak gdy 9 października sekretarz Akademii Szwedzkiej ogłosił werdykt wyjaśniając, że francuski powieściopisarz otrzymał Nobla "za kunszt pamiętania i dzieła, w których uchwycił najbardziej niepojęte ludzkie losy i odkrywał świat czasu okupacji" - nikt nie był zaskoczony. 

Patrick Modiano to monstre sacre literatury francuskiej, znany, czytany, ceniony. Od debiutu w 1968 roku powieścią "La Place de l’Etoile", wspinał się na szczyt literatury, a droga usiana była laurami. W wieku 27 lat otrzymał Grand Prix du Roman de l’Academie Francaise, w 1978 roku "Ulica ciemnych sklepików" dostała najważniejszą literacką nagrodę francuską Prix Goncourt. W styczniu 2012 roku redakcja periodyku literackiego "Cahiers de L’Herne" opublikowała specjalny numer poświęcony pisarzowi, a na potrzeby wydawnictwa twórca przekazał swoje prywatne archiwum. 

Patrick Modiano to pisarz lubiany we Francji i chętnie czytany. Trudno sobie wyobrazić szczęśliwszą karierę literacką inspirującą się nieszczęśliwym dzieciństwem. Pisarz urodził się w 1945 roku. Ojciec, Albert Modiano, Żyd włoskiego pochodzenia, handlował na czarnym rynku pod przybranym nazwiskiem, zaopatrując również Niemców. Uratował się z transportu do Auschwitz dzięki interwencji wysoko postawionej osoby w Gestapo. Matka była aktorką teatralną grającą w czasie okupacji epizody w filmach kręconych przez Niemców we Francji. Patrick i jego młodszy brat rzadko widzieli rodziców, podrzucani i wychowywani byli przez dziadków i przyjaciół rodziny. Poczucie opuszczenia przez rodziców, ich dwuznaczne funkcjonowanie w czasie wojny, ale przede wszystkim śmierć brata, wpędziły przyszłego pisarza w neurozę, która stała się stanem jego ducha - "Literatura pozwoliła mi wyrazić rodzaj choroby, której doświadczyłem za sprawą rozgrywających się na moich oczach wydarzeń historycznych i osobistych". 

Dwa główne tematy prozy Modiano to poszukiwanie tożsamości własnej i zbiorowej, oraz niemożność zrozumienia przeszłości i chaosu, który zapanował w wyniku wojny. Wojna naznaczyła świat piętnem, które pokrzyżowało nam szyki, skazało na błądzenie, zniszczyło ustalone wartości i zasady. Modiano ciągle powraca do dzieciństwa, do zdarzeń, które go kształtowały, okaleczyły, prowadzi rodzaj śledztwa, by zrozumieć ukryte tajemnice działań ludzkich i ich konsekwencje. Ciemna, hipnotycznie urokliwa atmosfera melancholii panuje w powieściach Modiano. Opowiadane nam historie dzieją się w wojennej i powojennej przeszłości, obsesyjnie powraca w nich temat poszukiwania śladów po osobach, które zniknęły w tajemniczych, niewyjaśnionych okolicznościach. Jest to literatura ciemnych zdarzeń i miejsc, ale nie literatura oskarżycielska, jak w "Ulicy ciemnych sklepików" wchodzimy w magię opowieści o tym, co zniknęło, co jest do dotknięcia, ale tajemnica pozostaje nierozwiązana, bo jak zrozumieć wojnę, chaos, zgliszcza?

"Moje pokolenie skazane jest na fragmentaryczność. Staramy się budować świat z fragmentów, na jakie rozpadło się lustro rzeczywistości" - powiedział pisarz i wyznaje, że pisze wciąż tę samą powieść, w której pragnie rozliczyć się z dzieciństwem, ocalić choć cząstkę z chaosu przeszłości. Kolejne powieści to jakby fotografie tego samego miejsca z różnych stron, by zbudować jakąś całość, by odnaleźć trop we mgle istnienia, zrozumieć świat w jego fragmentaryczności.

"La Place de l’Etoile", "Villa Triste", "Bulwar okrężny", "Zagubiona dzielnica", "Nawroty nocy", "Przyjechał cyrk", "Ulica ciemnych sklepików", i ostatnia powieść "Żebyś nie zgubił się w dzielnicy" - to wędrówki po nieistniejących krainach pamięci, w poszukiwaniu własnej tożsamości. 

Zdumiewający jest fakt, jak wojna jest nieustająco obecna w naszej pamięci, czego dowiódł werdykt Akademii Szwedzkiej. 

Patrick Modiano to jedenasty pisarz francuski wyróżniony nagrodą Nobla. Warto przypomnieć kilku z wielkich laureatów: Roger Martin du Gard, Romain Rolland, Anatol France, Andre Gide, Francois Mauriac, Albert Camus, Jean-Paul Sartre, Jean-Marie Gustave Le Clezio.

Twórcy literatury objaśniają nam świat, pokazują jego ukryte wartości i tajemnice, nazywają trafniej, piękniej, mądrzej sens naszej obecności w świecie i za to należy im się uznanie i nagrody. 

Nobel dla Patricka Modiano daje nam sygnał, że jednym z najistotniejszych problemów współczesnego świata jest kwestia tożsamości jednostkowej i zbiorowej. Jak możemy zrozumieć otaczający nas świat skoro nie rozumiemy do końca siebie i swoich zachowań? Kim jesteśmy i dokąd zmierzamy?

Pozostawiam Państwa z tymi pytaniami i powieściami Patricka Mondiano- melancholijnym tropicielem przeszłości
 
 

.

Katarzyna Szrodt    ARCHIWUM FELIETONÓW

POLEĆ TEN ARTYKUŁ ZNAJOMYM Z FACEBOOKA