80-LECIE
KRZYSZTOFA PENDERECKIEGO
Krzysztof
Penderecki - polski kompozytor, dyrygent i pedagog, doctor honoris causa
wielu uczelni muzycznych obchodzi swoje 80-te urodziny. Urodził się w 1933
roku w Dębicy i już jako 8latek tworzył pierwsze kompozycje. Studiował
w Państwowej Wyższej Szkole Muzycznej w Krakowie. Wyjątkowo błyskotliwy
początek jego kariery był zapowiedzią pózniejszych sukcesów. W roku 1959
zdobył 3 główne nagrody na Konkursie Młodych Kompozytorów.
W pierwszym
tzw. awangardowym okresie twórczości koncentrował się na poszukiwaniu nowych,
niekonwencjonalnych brzmień tradycyjnych instrumentów. Pociągnęło to rezygnację
z utrwalonych w muzyce zasad dotyczących podstawowych kategorii dźwiękowych
jak i faktury. Przykładem tego są utwory: Tren Ofiarom Hiroszymy, Emanacje,
De natura sonoris, Polimorphie, Kanon, Kwartet smyczkowy, Wymiary
czasu i ciszy, Fluorescencje. Nowy wątek wprowadził Penderecki w Stabat
Mater (1962) na 3 chóry a cappella, włączony pózniej do Pasji
wg św. Łukasza (1965). Prosta formuła 3 diatonicznych dźwięków stanowi
tu kanwę całej kompozycji. Celem kompozytora było zawsze poszukiwanie atrakcyjnych
współbrzmień m.in. przez obfite stosowanie tzw. klasterów czyli pasm dźwiękowych.
Klastery u Pendereckiego nie pełnią tylko funkcji "plamy" lecz
stają się strukturami, które mogą być zestawiane, przekształcane i szeregowane.
Priorytetem jest piękno i oryginalność brzmienia podporządkowane stronie
emocjonalnej, a samo brzmienie staje się filarem konstrukcyjnym utworów.
To stawia Pendereckiego w rzędzie przedstawicieli kierunku sonorystycznego
w muzyce. W połowie lat 70-tych kompozytor porzucił częściowo ten nurt
zwracając się ku tradycji. Przykładem tego zwrotu może być potężne
"Polskie Requiem", dzieło 8-częściowe poświęcone ludziom i zdarzeniom związanym
z polską historią ostatnich dziesięcioleci. Dzieło to stanowi przykład
uniwersalnego języka muzycznego łączącego tradycje i współczesność. Nawiązuje
do dawnych mistrzów tego gatunku ale nie identyfikuje się z nimi. Z tego
okresu pochodzą: Trio smyczkowe, Sekstet, V Symfonia, Koncert fletowy,
II Koncert skrzypcowy, opera Król Ubu. Ważną pozycją jest oratorium
"Siedem bram Jerozolimy" (1996) napisane z okazji jubileuszu 3000
lat tego świętego miasta. Najnowsze zaś kompozycje przynoszą wielką
różnorodność form i gatunków, a jednocześnie stanowią syntezę dotychczasowych
zdobyczy kompozytora. Wśród nich są m.in: VIII Symfonia, Koncert
na róg i orkiestrę, Koncert fortepianowy, Pieśni zadumy i nostalgii.
Zwartość i jednolitość kompozycji Pendereckiego wyznacza tekst słowny,
tytuł lub powtarzalność elementów rytmicznych, melodycznych i harmonicznych.
Sporą część jego dorobku stanowi muzyka wokalno-instrumentalna. Do tego
gatunku zalicza się Dies Irae (1967) - poświęcone pamięci zamordowanych
w Oświęcimiu. Nowe techniki dźwiękowe są tu połączone z tradycyjnymi ujęciami
melodycznymi. W Kosmogonii (1970 napisanej na 25-lecie ONZ kompozytor skupił
się na muzycznej interpretacji tekstu odnoszącego się do powstawania świata.
W Canticum Canticorum Salomonis (1973) czytelność tekstu jest zlekceważona,
ważne są tylko zawarte w nim emocje, które kompozytor transponuje na płaszczyznę
żarliwej ekspresji muzycznej. W dziełach wokalno-instrumentalnych poruszane
są tematy sięgające do wątków europejskiej cywilizacji, kondycji
czlowieka, jego natury, celów i nadziei. W Jutrzni (1970) słychać
wpływy wschodnioeuropjskiej muzyki kościelnej, w Magnificacie (1974) nawiązania
do liturgii łacińskiej. Na uwagę zasługują też dzieła operowe Pendereckiego.
W 1969 r. powstała opera Diabły z Louden wg sztuki Johna Whitinga. Akcja
rozgrywa się w XVII wieku ale nietrudno odnaleźć motywy i problemy aktualne
i dziś: nietolerancja, okrucieństwo, zbrodnia i walka o zachowanie godności
ludzkiej wobec nienawiści. W całym dziele zaznacza się mistrzostwo kompozytora
oraz zmysł dramaturgiczny widoczny już wcześniej w Pasji według św. Łukasza.
Dramat muzyczny Raj utracony powstał w 1978 r. na podstawie libretta Johna
Miltona i został uznany za jedno z najwybitniejszych osiągnięć operowej
twórczości II połowy XX wieku.
|
.