140 LAT OD URODZENIA SKRIABINA

Aleksander Skriabin (1872-1915) to wybitny pianista i kompozytor rosyjski przełomu XIX i XX wieku. Od 1890 roku kształcił się w Konserwatorium w Moskwie u  Taniejewa, Areńskiego i Safonowa. Po studiach koncertował jako pianista w wielu krajach Europy, wykonując także własne utwory. W latach 1898-1903 prowadził klasę gry na fortepianie w Konserwatorium Moskiewskim, a nastepne lata spędził za granicą w Szwajcarii, Francji i we Włoszech. Do Moskwy powrócił dopiero w 1910 roku. Jego filozoficzne  poglądy  o mistycznych zadaniach sztuki skrystalizowały się w początkach XX wieku. Uwierzył że celem muzyki jest oczyszczenie duchowe i uszlachetnienie ludzkości poprzez wprowadzenie słuchaczy w stan ekstatycznego upojenia. Wyrazem tych poglądów stała się jego twórczość, przede wszystkim symfonie programowe. Spotęgowany emocjonalizm  utworów Skriabina pozwala umieścić go w przedziale kompozytorów ekspresjonistycznych. Jednak w przeciwieństwie do kompozytorów zachodnich jak np. Alban Berg, Skriabin reprezentuje ekspresjonizm typu słowiańskiego (podobnie jak Szymanowski) , który jest łagodniejszy w doborze środków. Dwie pierwsze jego symfonie nie mają jeszcze większego znaczenia. Dopiero III Symfonia pod tytułem "Boski Poemat"(1904) uwidacznia ewolucję stylu kompozytora,  głównie w rozwoju środków harmonicznych i instrumentacyjnych. We wszystkich częściach tej symfonii posługuje się Skriabin podobnym materiałem tematycznym co prowadzi do ujednolicenia całości. Kompozytor zamierzał w "Boskim Poemacie" odmalować muzyką ewolucję duszy ludzkiej, koncentrując się na wyrażaniu rozmaitych stanów emocjonalnych. Dalszy rozwój stylu Skriabina reprezentuje 1-częściowy "Poemat Ekstazy" (1907) nazywany IV-tą symfonią. Myślą wiodącą tego dzieła jest ukazanie w całej rozciągłości ekstazy miłosnej od narodzenia się uczucia aż po ekstatyczną rozkosz. Utwór napisany na olbrzymi aparat orkiestrowy podnosi do potęgi elementy schromatyzowanej harmoniki wagnerowskiej. To pełne egzaltacji  dzieło jest jednym z najokazalszych dokumentówi  stylu ekspresjonistycznego. Poszczególne motywy są tu opatrzone programowymi tytułami (np. motyw marzenia, wzlotu, woli). 

W ostatniej 5-tej symfonii zatytułowanej "Prometeusz"(1910) odszedł Skriabin definitywnie  od harmoniki funkcyjnej i oparł się na 6-dzwiękowej skali zbudowanej z kwart i  na tzw. "akordzie prometejskim" będącym punktem wyjścia dla wszystkich współbrzmień i motywów melodycznych.  Obok nowatorstwa harmonicznego w dziele tym poszedł Skriabin jeszcze dalej w kierunku "muzyki filozoficznej". Wykonanie tej  kompozycji miało być według niego rodzajem misterium, a wysłuchanie-korzyścią duchową.  Programem tej symfonii  nazywanej też poematem jest przeciwstawienie człowieka-kosmosowi. Konstrukcja muzyczna polega na przeciwstawieniu  fortepianu solowego o rozległej skali środków wyrazu - orkiestrze traktowanej raczej statycznie. W "Prometeuszu" znalazła ujście skriabinowska koncepcja syntezy sztuk przez połączenie muzyki z grą świateł. W tym celu kompozytor wprowadził specjalny instrument tzw. clavier a lumiere. Prawykonananie odbyło się 15 III 1911 w Moskwie. Dyrygował Sergiusz Kusewicki, a partie fortepianową grał sam kompozytor. Pierwsze wykonanie "kolorystyczne" odbyło się dopiero w 1915 r. Chociaż "Prometeusz" jest dziełem o wielkich wartościach muzycznych, nie jest wykonywany zbyt często - nawet bez kolorów. Cała  twórczość Skriabina była jedynie wstępem do zaplanowanego misterium "L’Acte Prealable"  jako panteistycznej syntezy muzyki, tańca i gry świateł. Niestety śmierć przerwała pracę nad tym misterium. Kompozytor zdążył napisać tylko  wstęp.

W twórczości Skriabina ważne miejsce zajmują też utwory fortepianowe. Można się w nich dopatrzeć wpływów Fryderyka  Chopina i Franciszka Liszta (mazurki, nokturny, walce, preludia, etiudy, impromptus). Natomiast  w swoich 10 Sonatach fortepianowych kompozytor  rozwinął indywidualny styl harmoniczny uwypuklając  znacznie element  kolorystyczny. Pierwsze 3 sonaty maja jeszcze budowę cykliczną. Kolejne są jednoczęściowe. Do bardziej popularnych utworów należy cykl 12 wirtuozowskich etiud op.8.
 
 
. Radosław Rzepkowski
 

ARCHIWUM FELIETONÓW

 


 

 


BIULETYN POLONIJNY, Postal Box 13, Montreal, Qc H3X 2T7, Canada; Tel: (514) 336-8383 fax: (514) 336-7636, 
Miesięcznik rozprowadzany bezpłatnie wśród Polonii zamieszkującej obszar Montrealu i Ottawy. Wszelkie prawa zastrzeżone.