140
LAT OD URODZENIA SKRIABINA
Aleksander
Skriabin (1872-1915) to wybitny pianista i kompozytor rosyjski przełomu
XIX i XX wieku. Od 1890 roku kształcił się w Konserwatorium w Moskwie u
Taniejewa, Areńskiego i Safonowa. Po studiach koncertował jako pianista
w wielu krajach Europy, wykonując także własne utwory. W latach 1898-1903
prowadził klasę gry na fortepianie w Konserwatorium Moskiewskim, a nastepne
lata spędził za granicą w Szwajcarii, Francji i we Włoszech. Do Moskwy
powrócił dopiero w 1910 roku. Jego filozoficzne poglądy o mistycznych
zadaniach sztuki skrystalizowały się w początkach XX wieku. Uwierzył że
celem muzyki jest oczyszczenie duchowe i uszlachetnienie ludzkości poprzez
wprowadzenie słuchaczy w stan ekstatycznego upojenia. Wyrazem tych poglądów
stała się jego twórczość, przede wszystkim symfonie programowe. Spotęgowany
emocjonalizm utworów Skriabina pozwala umieścić go w przedziale kompozytorów
ekspresjonistycznych. Jednak w przeciwieństwie do kompozytorów zachodnich
jak np. Alban Berg, Skriabin reprezentuje ekspresjonizm typu słowiańskiego
(podobnie jak Szymanowski) , który jest łagodniejszy w doborze środków.
Dwie pierwsze jego symfonie nie mają jeszcze większego znaczenia. Dopiero
III Symfonia pod tytułem "Boski Poemat"(1904) uwidacznia ewolucję stylu
kompozytora, głównie w rozwoju środków harmonicznych i instrumentacyjnych.
We wszystkich częściach tej symfonii posługuje się Skriabin podobnym materiałem
tematycznym co prowadzi do ujednolicenia całości. Kompozytor zamierzał
w "Boskim Poemacie" odmalować muzyką ewolucję duszy ludzkiej, koncentrując
się na wyrażaniu rozmaitych stanów emocjonalnych. Dalszy rozwój stylu Skriabina
reprezentuje 1-częściowy "Poemat Ekstazy" (1907) nazywany IV-tą symfonią.
Myślą wiodącą tego dzieła jest ukazanie w całej rozciągłości ekstazy miłosnej
od narodzenia się uczucia aż po ekstatyczną rozkosz. Utwór napisany na
olbrzymi aparat orkiestrowy podnosi do potęgi elementy schromatyzowanej
harmoniki wagnerowskiej. To pełne egzaltacji dzieło jest jednym z
najokazalszych dokumentówi stylu ekspresjonistycznego. Poszczególne
motywy są tu opatrzone programowymi tytułami (np. motyw marzenia, wzlotu,
woli).
W ostatniej
5-tej symfonii zatytułowanej "Prometeusz"(1910) odszedł Skriabin definitywnie
od harmoniki funkcyjnej i oparł się na 6-dzwiękowej skali zbudowanej z
kwart i na tzw. "akordzie prometejskim" będącym punktem wyjścia dla
wszystkich współbrzmień i motywów melodycznych. Obok nowatorstwa
harmonicznego w dziele tym poszedł Skriabin jeszcze dalej w kierunku "muzyki
filozoficznej". Wykonanie tej kompozycji miało być według niego rodzajem
misterium, a wysłuchanie-korzyścią duchową. Programem tej symfonii
nazywanej też poematem jest przeciwstawienie człowieka-kosmosowi. Konstrukcja
muzyczna polega na przeciwstawieniu fortepianu solowego o rozległej
skali środków wyrazu - orkiestrze traktowanej raczej statycznie. W "Prometeuszu"
znalazła ujście skriabinowska koncepcja syntezy sztuk przez połączenie
muzyki z grą świateł. W tym celu kompozytor wprowadził specjalny instrument
tzw. clavier a lumiere. Prawykonananie odbyło się 15 III 1911 w Moskwie.
Dyrygował Sergiusz Kusewicki, a partie fortepianową grał sam kompozytor.
Pierwsze wykonanie "kolorystyczne" odbyło się dopiero w 1915 r. Chociaż
"Prometeusz" jest dziełem o wielkich wartościach muzycznych, nie jest wykonywany
zbyt często - nawet bez kolorów. Cała twórczość Skriabina była jedynie
wstępem do zaplanowanego misterium "LActe Prealable" jako panteistycznej
syntezy muzyki, tańca i gry świateł. Niestety śmierć przerwała pracę nad
tym misterium. Kompozytor zdążył napisać tylko wstęp.
W twórczości
Skriabina ważne miejsce zajmują też utwory fortepianowe. Można się w nich
dopatrzeć wpływów Fryderyka Chopina i Franciszka Liszta (mazurki,
nokturny, walce, preludia, etiudy, impromptus). Natomiast w swoich
10 Sonatach fortepianowych kompozytor rozwinął indywidualny styl
harmoniczny uwypuklając znacznie element kolorystyczny. Pierwsze
3 sonaty maja jeszcze budowę cykliczną. Kolejne są jednoczęściowe. Do bardziej
popularnych utworów należy cykl 12 wirtuozowskich etiud op.8.
|