ROK
WAGNEROWSKI
Przed
200 laty w roku 1813 urodził się jeden z najwybitniejszych kompozytorów
Ryszard Wagner. Był rówieśnikiem Verdiego, ale jego spojrzenie na przyszłość
opery było całkiem inne. Zasłynął jako jej reformator i twórca dramatu
muzycznego. Jego reformatorskie idee zostały wyłożone w pracach
teoretycznych, a przede wszystkim w rozprawie "Opera i dramat". Przeciwstawiał
się w nich stylowi opery włoskiej i francuskiej, w których treści dramatyczne
podporządkowane muzyce schodziły na plan dalszy. Wagner chciał doprowadzić
do równowagi wszystkie elementy dzieła scenicznego- muzyki, poezji, gestu,
akcji dramatycznej na wzór starożytnej tragedii greckiej. Realizując tę
ideę Wagner przekształcił tradycyjną formę operową w dramat
muzyczny. Kompozytor sam pisał libretta, projektował scenografie i kostiumy,
zarządzał maszynerią na scenie i reżyserował, gdyż gest aktorski i dykcja
były dla niego równie ważne jak fraza muzyczna. Nośnikiem akcji dramatycznej
stało się słowo ujęte w postać tzw. niekończącej się melodii (unendliche
melodie). Zastąpiła ona symetryczne arie znane z tradycyjnej opery. W miejsce
uwertury wprowadził Wagner przygrywkę (vorspiel) bezpośrednio powiązaną
z pierwszym aktem. W niej wyeksponował tzw. motywy przewodnie (leitmotives)
uosabiające postacie, rekwizyty, emocje czy cechy charakterów. Odgrywają
one najistotniejszą rolę w ujednoliceniu akcji dramatycznej. Jednocześnie
zrezygnował ze scen w ramach aktów. Wielkie znaczenie przypisał potężnej
orkiestrze, której powierzył rolę ilustracyjną i dramaturgiczną. Bez niej
dramaty muzyczne Wagnera straciłyby absolutnie sens. Powiększając orkiestrę
wprowadził nowe instrumenty, m.in. tubę wagnerowską. Natomiast bardzo oszczędnie
posługiwał się chórami. Długie partie solistyczne i dialogi wymagają
specjalnych predyspozycji, stąd nie każdy wokalista może podołać wyzwaniom
ról wagnerowskich. Duże zasługi wniósł Wagner w rozwój neoromantycznej
harmoniki, której stopień schromatyzowania osiągnął apogeum.
Do
sfinalizowania dramatu muzycznego Wagner dochodził stopniowo. Jego pierwsze
opery "Boginka" i "Zakaz miłości" nie wykazywały jeszcze znamion nowatorstwa.
Pierwszym dojrzałym dziełem była opera "Rienzi", ale nie wykraczała
ona poza schematy wielkiej opery historycznej. Sukces odniosła następna
opera "Holender Tułacz" oparta na skandynawskiej legendzie o przeklętym
żeglarzu. Dowodem mistrzostwa jest chociażby uwertura, a wprowadzenie motywów
przewodnich zadomowiło się na stałe w jego dziełach. Kolejne dzieło "Tanhauser"
ukazujące konflikt świata surowych obyczajów i zmysłowych uciech przyjęto
z aplauzem. Ideą przewodnią jest - podobnie jak w "Holendrze Tułaczu"-
wybawienie bohatera przez miłość kobiety. Szereg fragmentów "Tannhausera"
nosi już znamiona w pełni dojrzałego stylu kompozytora. Za
przełomowe dzieło uważa sie jednak operę "Lohengrin". Zniknął w niej
podział na zamknięte "numery", melodyka okresowa ustąpiła miejsca "unendlichemelodie",
a technika motywów przewodnich została przeprowadzona z całą konsekwencją.
Ukoronowaniem dążeń reformatorskich Wagnera stała się Tetralogia
"Pierścień Nibelunga". Jest to cykl 4 dramatów (Złoto Renu, Walkiria, Zygfryd,
Zmierzch Bogów) osnuty na tle sagi o Nibelungach. Główną ideą
jest potępienie żądzy władzy i bogactwa oraz apoteoza miłości wyzwolonej
z wszelkich więzów moralności. Rozmiarami, monumentalnością wystawy, wymaganiami
scenerii i obsadą orkiestry "Tetralogia" przerastała wszystkie dotychczasowe
dzieła. Jej prawykonanie miało miejsce na scenie teatru w Bayreuth
w 1876 roku. Został on zbudowany specjalnie z myślą o dziełach
Wagnera i odbywają się tam co roku Festiwale Wagnerowskie. Kwintesencją
stylu wagnerowskiego jest 3-aktowy dramat "Tristan i Izolda". Napięcia
dramatyczne zostały tu spotęgowane rozbudowaną chromatycznie harmoniką.
Natomiast ukłonem w stronę tradycji stała się opera "Śpiewacy norymberscy".
Można w niej wyodrębnić arie i pieśni, a środki harmoniczne i melodyka
uległy uproszczeniu. Ostatnim dziełem Wagnera było misterium sceniczne
"Parsifal" oparte na legendzie o świętym Gralu. Zostało ono napisane z
myślą o wystawieniu na scenie w Bayreuth. Ryszard Wagner zmarł w 1883 roku
i pochowany został w Bayreuth.
|
.