300 LAT FORTEPIANU

Przekazy historyczne podają, że pierwszy fortepian powstał w 1711 roku w pracowni włoskiego konstruktora Bartolomeo Cristoforiego w Padwie. Upłynęło zatem 300 lat od tego momentu, a fortepian stał się najbardziej popularnym instrumentem muzycznym w ostatnich stuleciach.  Jego najstarszy zachowany egzemplarz pochodzi z 1720 roku.  Najbliższymi poprzednikami fortepianu był klawikord i klawesyn, ale jego prototypów można doszukać się dużo wcześniej wśród strunowych instrumentów. Można tu wymienić monochord Pitagorasa czy biblijny psałterz ze strunami rozciągniętymi w pudle rezonansowym. Klawiatura została przejęta z organów znanych  już w II wieku p.n.e. Klawikord pojawił się w XIV wieku w kształcie prostopadłościanu z klawiaturą o zakresie 4 oktaw. Z każdej struny można było wydobyć kilka dżwieków, dlatego klawiszy było więcej od strun. Były one napięte równolegle do klawiatury. Naciskając klawisz uruchamiał się po drugiej stronie dżwigni  metalowy  języczek zwany tangentem, który uderzał w strunę. Dźwięk był bardzo cichy, ale możliwa była zmiana dynamiki i wibracji poprzez słabsze lub mocniejsze uderzenia. Klawesyn pojawił się pózniej, w XVI wieku i przynależał do instrumentów szarpanych. Posiadał dwa manuały, a jego pudło przypominało fortepian i zawierało struny różnej długości prostopadle napięte do klawiatury. Naciśnięcie  klawisza powodowało ruch drewnianego klocka z przymocowanym ptasim piórem, które szarpało strunę. Dzwięk był dosyć głośny, ale zawsze jednakowy w swoim natężeniu. Był on wytłumiany za pomocą materiału przymocowanego nad piórkiem. Konstruktorzy stanęli więc przed koniecznością połączenia w jednym instrumencie tych dwóch głównych zalet: głośnego brzmienia klawesynu i  możliwości cieniowania dynamicznego  w klawikordzie. Domagały się tego coraz większe sale koncertowe i wzrastająca ilość utworów solowych na instrumenty klawiszowe.  Eksperymentu tego podjął się jako pierwszy  B. Cristofori, który zastąpił metalowe języczki i piórka- młoteczkami. Pomysł ten zasugerował mu podobno- jak głosi fama-  wybitny klawesynista francuski i kompozytor F.Couperin. Fortepiany Crisoforiego, których skonstruował 20, posiadały podwójne struny rozpięte na drewnianej ramie. Ich ówczesna nazwa "pianoforte" wskazywała na możliwości grania cicho (piano) i głośno (forte). W kilka lat pózniej  rozpoczęli budowę fortepianów niemieccy i francuscy konstruktorzy. Różniły się one od tych Cristoforiego układem młotków- w  kierunku klawiatury. Ten typ mechaniki udoskonalony przez Steina przyjął nazwę mechaniki wiedeńskiej. Układ Cristoforiego  z młotkami w stronę przeciwną od klawiatury, ulepszony pózniej przez Broadwooda, przyjął nazwę mechaniki angielskiej. Górowała ona nad mechaniką wiedeńską siłą dźwięku i szybkością repetycji dżwięków. Broadwood konstruował fortepiany specjalnie dla Beethovena. Z biegiem czasu nastąpiły kolejne udoskonalenia w budowie tego instrumentu.  Francuski konstruktor Merlin w 1774 r wyposażył fortepian w lewy pedał poprzez przesunięcie mechanizmu młoteczkowego w prawo, co sprawiło możliwość nagłego wyciszenia. Cztery lata póżniej Anglik Bury zastąpił skórę naciągniętą na młotki- filcem,  co zmieniło barwę i charakter dźwięku. Pierwsze pianino o pionowych  strunach zbudował w 1811 r. Wornum, a w 1816 roku wiedeński fabrykant Estreicher rozszerzył klawiaturę do 6 i pół oktawy. System repetycyjny umożliwiający szybkie powtarzanie jednego dźwięku udoskonalił francuski konstruktor  Erard. Okres największej świetności w budowaniu fortepianów przypadł na wiek XIX . W tym czasie powstała ogromna  ilość solowych utworów na fortepian. W 1855 amerykański budowniczy Steinway wyprodukował pierwszy fortepian z metalową ramą  z jednego odlewu. Fortepiany tej firmy  uchodzą do dziś za najlepsze w świecie. Do innych znanych firm należą Bechstein, Bluthner, Bosendorfef, Fiazoli, Yamaha i Kawai. Ze względu na rozmiary można podzielić fortepiany na gabinetowe, salonowe, półkoncertowe i koncertowe.
 
 
 
. Radosław Rzepkowski
 

ARCHIWUM FELIETONÓW

 


 

 


BIULETYN POLONIJNY, Postal Box 13, Montreal, Qc H3X 2T7, Canada; Tel: (514) 336-8383 fax: (514) 336-7636, 
Miesięcznik rozprowadzany bezpłatnie wśród Polonii zamieszkującej obszar Montrealu i Ottawy. Wszelkie prawa zastrzeżone.