300
LAT FORTEPIANU
Przekazy
historyczne podają, że pierwszy fortepian powstał w 1711 roku w pracowni
włoskiego konstruktora Bartolomeo Cristoforiego w Padwie. Upłynęło zatem
300 lat od tego momentu, a fortepian stał się najbardziej popularnym instrumentem
muzycznym w ostatnich stuleciach. Jego najstarszy zachowany egzemplarz
pochodzi z 1720 roku. Najbliższymi poprzednikami fortepianu był klawikord
i klawesyn, ale jego prototypów można doszukać się dużo wcześniej wśród
strunowych instrumentów. Można tu wymienić monochord Pitagorasa czy biblijny
psałterz ze strunami rozciągniętymi w pudle rezonansowym. Klawiatura została
przejęta z organów znanych już w II wieku p.n.e. Klawikord pojawił
się w XIV wieku w kształcie prostopadłościanu z klawiaturą o zakresie 4
oktaw. Z każdej struny można było wydobyć kilka dżwieków, dlatego klawiszy
było więcej od strun. Były one napięte równolegle do klawiatury. Naciskając
klawisz uruchamiał się po drugiej stronie dżwigni metalowy
języczek zwany tangentem, który uderzał w strunę. Dźwięk był bardzo cichy,
ale możliwa była zmiana dynamiki i wibracji poprzez słabsze lub mocniejsze
uderzenia. Klawesyn pojawił się pózniej, w XVI wieku i przynależał do instrumentów
szarpanych. Posiadał dwa manuały, a jego pudło przypominało fortepian i
zawierało struny różnej długości prostopadle napięte do klawiatury. Naciśnięcie
klawisza powodowało ruch drewnianego klocka z przymocowanym ptasim piórem,
które szarpało strunę. Dzwięk był dosyć głośny, ale zawsze jednakowy w
swoim natężeniu. Był on wytłumiany za pomocą materiału przymocowanego nad
piórkiem. Konstruktorzy stanęli więc przed koniecznością połączenia w jednym
instrumencie tych dwóch głównych zalet: głośnego brzmienia klawesynu i
możliwości cieniowania dynamicznego w klawikordzie. Domagały się
tego coraz większe sale koncertowe i wzrastająca ilość utworów solowych
na instrumenty klawiszowe. Eksperymentu tego podjął się jako pierwszy
B. Cristofori, który zastąpił metalowe języczki i piórka- młoteczkami.
Pomysł ten zasugerował mu podobno- jak głosi fama- wybitny klawesynista
francuski i kompozytor F.Couperin. Fortepiany Crisoforiego, których skonstruował
20, posiadały podwójne struny rozpięte na drewnianej ramie. Ich ówczesna
nazwa "pianoforte" wskazywała na możliwości grania cicho (piano) i głośno
(forte). W kilka lat pózniej rozpoczęli budowę fortepianów niemieccy
i francuscy konstruktorzy. Różniły się one od tych Cristoforiego układem
młotków- w kierunku klawiatury. Ten typ mechaniki udoskonalony przez
Steina przyjął nazwę mechaniki wiedeńskiej. Układ Cristoforiego z
młotkami w stronę przeciwną od klawiatury, ulepszony pózniej przez Broadwooda,
przyjął nazwę mechaniki angielskiej. Górowała ona nad mechaniką wiedeńską
siłą dźwięku i szybkością repetycji dżwięków. Broadwood konstruował fortepiany
specjalnie dla Beethovena. Z biegiem czasu nastąpiły kolejne udoskonalenia
w budowie tego instrumentu. Francuski konstruktor Merlin w 1774 r
wyposażył fortepian w lewy pedał poprzez przesunięcie mechanizmu młoteczkowego
w prawo, co sprawiło możliwość nagłego wyciszenia. Cztery lata póżniej
Anglik Bury zastąpił skórę naciągniętą na młotki- filcem, co zmieniło
barwę i charakter dźwięku. Pierwsze pianino o pionowych strunach
zbudował w 1811 r. Wornum, a w 1816 roku wiedeński fabrykant Estreicher
rozszerzył klawiaturę do 6 i pół oktawy. System repetycyjny umożliwiający
szybkie powtarzanie jednego dźwięku udoskonalił francuski konstruktor
Erard. Okres największej świetności w budowaniu fortepianów przypadł na
wiek XIX . W tym czasie powstała ogromna ilość solowych utworów na
fortepian. W 1855 amerykański budowniczy Steinway wyprodukował pierwszy
fortepian z metalową ramą z jednego odlewu. Fortepiany tej firmy
uchodzą do dziś za najlepsze w świecie. Do innych znanych firm należą Bechstein,
Bluthner, Bosendorfef, Fiazoli, Yamaha i Kawai. Ze względu na rozmiary
można podzielić fortepiany na gabinetowe, salonowe, półkoncertowe i koncertowe.
|