ANDRZEJ
PANUFNIK (1914-1991)
Sto
lat temu urodził się jeden z najciekawszych polskich kompozytorów XX wieku-
Andrzej Panufnik. Był on przedstawicielem szeroko rozumianego neoklasycyzmu,
nurtu do którego zalicza się twórczość Szymanowskiego, Bartoka i Strawińskiego.
W powojennej muzyce polskiej należał do czołowych postaci, a jego
oryginalna muzyka pełna osobistej ekspresji zadziwiała radykalizmem
w zakresie eksperymentatorstwa dźwiękowego. Koleje życia kompozytora były
nader burzliwe. Urodził się w Warszawie ale większośc życia spędził za
granicą. Po ukończeniu studiów w Konserwatorium Warszawskim kontynuował
edukacje muzyczną we Wiedeńskiej Akademii Muzycznej. Później studiował
prywatnie w Paryżu i Londynie, gdzie powstała jego I Symfonia. Podczas
okupacji przebywał w Warszawie i zarobkował grając w kawiarniach w duecie
z W.Lutosławskim. Nie zaprzestawał jednak komponowania, powstały wówczas
m.in. Pieśni podziemia i Uwertura Tragiczna, w której widoczne
są już cechy dojrzałego stylu kompozytora- m.in. przejrzystość i
oszczędność środków. Niestety, w czasie Powstania Warszawskiego jego
liczne partytury z okresu wojny spłonęły. Niektóre z nich kompozytor później
zrekonstruował.
W roku
1945 A.Panufnik przeniósł się do Krakowa i zajął się komponowaniem muzyki
filmowej. Niedługo potem został pierwszym dyrygentem Filharmonii Krakowskiej,
a w latach 1946-47 - dyrektorem odradzającej się Filharmonii Warszawskiej.
W tym czasie powstało 12 miniatur na fortepian (znane jako Krąg kwintowy),
Nokturn na orkiestrę oraz Sinfonia Rustica. W tym ostatnim utworze kompozytor
wprowadził elementy dodekafonii, zaś w Nokturnie (przerobionym w 1955 r.)
połączył tradycyjne polskie elementy z doświadczeniami harmonicznymi
Bartoka i Szymanowskiego.
Gdy
A.Panufnik został prezesem Związku Kompozytorów Polskich, odciął
się od narzuconego przez władzę kierunku sztuki (tzw.socrealizmu) i zwrócił
się do narodowych źródeł muzyki polskiej pisząc m.in. Suitę staropolską
na orkiestrę smyczkową (1950) czy archaizujący Koncert gotycki (1951),
w którym wykorzystał cytaty utworów Wacława z Szamotuł.
Jego
utwory zaczęły być ignorowane i spotykały się ze złośliwą krytyką (np.
Sinfonia Rustica, która została wcześniej nagrodzona na Konkursie kompozytorskim
im.F.Chopina). Nawet Syfmonia Pokoju z tekstem z poezji J.Iwaszkiewicza
spotkała się - ze względów politycznych - z chłodnym przyjęciem władzy.
W roku
1952 powstała Uwertura heroiczna zainspirowana zmaganiem się Polski z hitlerowską
agresją. Uznano ją w Polsce za zbyt formalistyczną, choć utwór otrzymał
I nagrodę na przedolimpijskim konkursie muzycznym w Helsinkach.
Szykanowany
przez władze i zepchnięty na margines kompozytor postanowił opuścić kraj
i udał się w 1954 roku do Londynu. Polski rząd uznał go za zdrajcę oraz
zakazał publikacji i wykonywania jego dzieł. Po wyjeździe, aż do roku 1977
był traktowany jako persona non grata. W Wielkiej Brytanii przyszli mu
z pomocą zaprzyjaźnieni kompozytorzy Ralph Vaughan Williams i Arthur Benjamin.
W znalezieniu finansowego patronatu dopomógł mu jego przyjaciel W. Małcużyński.
Podczas
wizyty w USA A.Panufnik uczestniczył w wykonaniu swojej Symfonii
Pokoju pod dyr. L. Stokowskiego. Po tym wydarzeniu przekomponował utwór
odrzucając części chóralne i zmienił tytuł na Sinfonia elegiaca.
W latach
1957-59 stał na czele Orkiestry Symfonicznej w Birmingham.
W 1963
roku ukończył nową wersję Sinfonia sacra, która została uznana za najlepszy
utwór na konkursie w Monaco. Wiążąc styl narodowy z tradycją wprowadził
do niej hymn "Bogurodzica". W latach 60-tych stworzył szereg dzieł na zamówienia
takich mistrzów jak L.Stokowski (Universal Prayer), Y.Menuhin (Koncert
skrzypcowy), M.Roztropowicz (Koncert wiolonczelowy) oraz orkiestr z Londynu,
Bostonu i Monte Carlo. Poza wymienionymi, do ciekawszych jego
utworów należą Pieśni ludowe, Kołysanka, Sinfonia mistica, Metasinfonia,
Hommage a Chopin, Uwertura bohaterska, suita Polonia, Koncert fortepianowy,
3 Kwartety smyczkowe, Jagiellonian Triptych, Katyń Epitaph, Arbor Cosmica,
balety Cain and Abel oraz Miss Julie.
W 1991
Andrzej Panufnik został odznaczony przez królową Elżbietę II tytułem szlacheckim.
Zmarł
w Twickenham.
|
.